
Inteligencja emocjonalna i społeczna oraz ich kształtowanie
Inteligencja emocjonalna i społeczna oraz ich kształtowanie
Inteligencja emocjonalna i społeczna wchodzą w zakres tak zwanych kompetencji miękkich, które już od ładnych kilku lat rozbudzają zainteresowanie psychologów, nauczycieli i pracodawców. O ile kompetencje twarde, czyli wiedzę, jesteśmy w stanie zdobyć i z powodzeniem stosować niemal w każdym okresie życia, o tyle inteligencji emocjonalnej i społecznej uczymy się już od wczesnego dzieciństwa w interakcjach z innymi. Czym jest inteligencja społeczna, a czym emocjonalna? Co mają ze sobą wspólnego, a co je różni?
Choć do opisu obu rodzajów inteligencji używamy tego samego słowa, „inteligencja”, nie chodzi tu o zdolności poznawcze czy poziom intelektualny. Inteligencja emocjonalna to umiejętności w obszarze rozpoznawania własnych emocji i stanów emocjonalnych, właściwego zarządzania nimi i rozpoznawania ich u innych osób.
To również okazywanie empatii czy udzielanie wsparcia. Zaś inteligencja społeczna to umiejętność bycia z ludźmi, wchodzenia w interakcje, nawiązywania kontaktu, skutecznego komunikowania się, współpracy. Raczej trudno mówić o nawiązywaniu satysfakcjonujących relacji bez okazywania empatii. Stąd inteligencja społeczna i emocjonalna wzajemnie się uzupełniają, choć dotyczą innych zasobów. Jeżeli ktoś posiada wysoką inteligencję emocjonalną, z pewnością ma też wysoki poziom inteligencji społecznej.
Elementy inteligencji emocjonalnej
Daniel Goleman, znany psycholog amerykański, uważa, że każdy człowiek w każdym wieku może rozwijać składowe inteligencji emocjonalnej. Należą do nich:
- Samoświadomość – czyli spostrzeganie i rozumienie tego, co czuję w danej chwili, szczególnie kiedy dzieje się coś trudnego lub kiedy mam podjąć jakąś ważną decyzję.
- Samoregulacja – czyli umiejętność zarządzania emocjami bez krzywdzenia siebie i innych. To np. zdolność do uspokajania się po jakimś trudnym doświadczeniu czy przeżyciu, znoszenie niepowodzeń i frustracji oraz powracanie do równowagi psychicznej.
- Motywacja – czyli umiejętność wykorzystywania emocji i myśli w realizacji wybranych celów.
- Empatia – czyli rozpoznawanie emocji u innych oraz rozumienie tego, co przeżywa inna osoba, i czego potrzebuje.
- Umiejętność nawiązywania relacji interpersonalnych – to zdolność do bycia z innymi w dobrych, karmiących obie strony kontaktach, praca w grupie, współpraca, wsparcie.
Dzięki rozwiniętej inteligencji emocjonalnej jesteśmy w stanie sprostać wielu wyzwaniom związanym z inteligencją społeczną.
Inteligencja społeczna
Psychologowie wyróżniają dwa podtypy inteligencji społecznej:
- Inteligencja intrapersonalna – definiowana jest jako zdolność do rozpoznawania własnych potrzeb, wgląd w siebie, w swoje emocje i przeżycia, umiejętność samoregulacji i wpływania na własne życie.
- Inteligencja interpersonalna – obejmuje umiejętność bycia w grupie, nawiązywania współpracy, skutecznej komunikacji, perswazji, a także motywowania innych do działania.
W większości sytuacji dnia codziennego wykorzystujemy zasoby inteligencji społecznej, kiedy w kontakcie z innymi potrafimy wyczuwać i dostrzegać nieraz subtelne wskazówki, które informują nas o danej sytuacji społecznej.
Jak rozwijać u dziecka inteligencję emocjonalną?
Jeżeli mamy pomóc dziecku i nauczyć je rozpoznawania własnych emocji i samoregulacji, najpierw musimy sami, jako rodzice, tę umiejętność posiadać. Dlatego zacznij od siebie. Być może pomocny będzie udział w różnego rodzaju treningach czy warsztatach. Co dla dziecka może zrobić rodzic?
- Dać przestrzeń do wyrażania emocji, zarówno tych przyjemnych, jak i nieprzyjemnych. Nazywać to, co dziecko
- przeżywa, oraz uczyć je nazywania emocji. Już w okresie przedszkolnym dzieci poznają swoje emocje i emocje innych osób. Rozmawiają o emocjach np. przy okazji czytania książeczek czy omawiania jakichś wydarzeń. Zadawaj dziecku pytania, np.: „Jak myślisz, jak czuje się Marysia?”, „Jak ty byś się czuła w takiej sytuacji?” itp.
- Mówić o własnych emocjach, o radości, smutku czy złości. Pamiętajmy jednak, aby dziecka nie przytłoczyć tym, bo może poczuć się odpowiedzialne za to, że czujemy to, co czujemy.
- Uczyć szacunku do różnych punktów widzenia – w pierwszej kolejności szanuj punkt widzenia dziecka, zwłaszcza gdy jest inny niż Twój. Nie oburzaj się, a zaciekawiaj. Ćwiczysz w ten sposób u dziecka umiejętność patrzenia na świat oczami innych osób.
- Uczyć radzenia sobie z niepowodzeniami – bardzo pomocne jest patrzenie na porażkę jak na informację zwrotną, która pokazuje nam, do czego doprowadziły nasze działania. Warto wspólnie przedyskutować, co się wydarzyło i dlaczego.
- Nie mylić radzenia sobie z emocjami, z ich wypieraniem – pamiętaj, że dziecko do poradzenia sobie z własnymi przeżyciami potrzebuje spokojnego dorosłego (ze strefy zielonej). Zanim nauczy się samoregulacji, najpierw musi doświadczyć koregulacji, czyli otrzymać wsparcie ze strony rodziców w tym, co przeżywa.
- Ćwiczyć z dzieckiem różne strategie radzenia sobie z emocjami – wypróbujcie, które z nich okażą się pomocne.
- Być empatycznym – dziecko uczy się empatii od Ciebie. Jeżeli traktujesz je z empatią, ono uczy się empatycznego traktowania innych.
Kiedy uczymy dziecko inteligencji emocjonalnej, dajemy mu narzędzia do budowania zdrowych relacji ze sobą i z innymi.
Jak wspierać u dziecka inteligencję społeczną?
Kluczowym czynnikiem wpływającym na inteligencję społeczną jest jakość relacji, których doświadczamy w rodzinie i w dalszym środowisku. Niezwykle istotne jest to, jak wyglądają relacje między członkami rodziny, czy opierają się na bliskości, wsparciu, empatii, dzięki czemu dziecko ma dobre wzorce zachowań społecznych. Na czym warto się skupić w rozwijaniu inteligencji społecznej?
- Komunikacji – czyli umiejętność dialogu z innymi, w którym wyrażamy swoje potrzeby i uczucia w sposób asertywny, a więc z poszanowaniem swojej granicy oraz granic innych.
- Słuchaniu – komunikacja to nie tylko mówienie, ale też słuchanie. Nasz rozmówca ma przekonanie, że jest ważny i widziany w tym, co mówi. Już Sokrates mówił: „Natura dała nam dwoje oczu, dwoje uszu, a tylko jeden język, po to abyśmy więcej patrzyli i słuchali, niż mówili”.
- Nawiązywaniu relacji z rówieśnikami – zachęcaj dziecko do nawiązywania i utrzymywania pozytywnych relacji z rówieśnikami. Pomocne jest organizowanie różnych spotkań i aktywności dziecięcych, np. zapraszanie do wspólnej zabawy podczas urodzin. Uczy to współpracy, rozwiązywania konfliktów i nieporozumień, a także negocjacji.
- Rozwiązywaniu konfliktów poprzez negocjowanie, czyli szukanie takiego rozwiązania, które przyniesie zadowolenie i satysfakcję wszystkim zainteresowanym. Nic tak nie wzmacnia relacji, jak konstruktywne rozwiązywanie konfliktów.
Dzieci, które dorastają w stabilnym i wspierającym środowisku rodzinnym, mają większą szansę na rozwijanie inteligencji społecznej.
Niektórzy psychologowie mówią, że mamy dziś do czynienia z tak zwaną epidemią egoizmu, że wychowujemy dzieci na „księżniczki” czy „książęta”. Dlatego tym bardziej warto postawić na rozwój inteligencji społecznej i emocjonalnej. Dzięki temu Twoje dziecko będzie uważne zarówno na to, co dzieje się z nim, ale i na to, co dzieje się z innymi. Bardzo ważna jest zwracanie uwagi na to, że obok nas jest druga osoba, która też ma coś ważnego do powiedzenia, kieruje się określonymi wartościami i ma swoje własne przeżycia.
Myślę, że każdemu rodzicowi zależy, aby jego dziecko potrafiło zaspokajać swoje potrzeby, było akceptowane i lubiane przez innych, ale też, żeby lubiło i akceptowało siebie. Chcemy, aby dzieci potrafiły budować pozytywne relacje z otoczeniem. Dlatego już teraz dbajmy o to, wzmacniając ich inteligencję społeczną i emocjonalną.
Literatura:
- Daniel Goleman, „Inteligencja społeczna”, Wydawnictwo Rebis, Poznań, 2017.
- Daniel Goleman, „Inteligencja emocjonalna”, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań, 2023.