15 listopada 2022

KLUB RODZICA – Co stresuje nastolatka. Co wywołuje niepokój Cz. 1

Stwierdzenie, że stres jest nieodłączną częścią naszego życia wydaje się oczywiste. Trudno sobie wyobrazić życie bez sytuacji stresujących. O ile dorośli mają wypracowane – bardziej lub mniej skuteczne – strategie na poradzenie sobie z tym stanem, o tyle nastolatkowie potrzebują naszego wsparcia. Nie tylko pomocy, kiedy jest im trudno, ale też informacji i tzw. „przestrogi”, co się stanie i jakie mogą być konsekwencje określonych zachowań. Jest zrozumiałe, że nasz nastolatek nie za bardzo będzie chciał nas słuchać, co nie oznacza, że mamy przestać mówić i reagować.

W okresie dojrzewania rośnie u nastolatków wyczulenie na stres. Mają oni też dużo mniejszą niż dorośli tolerancję na trudne sytuacje, których doświadczają. Dlatego są dużo bardziej narażeni na różne choroby wywołane stresem np. somatyczne bóle głowy, dolegliwości żołądkowe, przeziębienia itp. Młodzież radzi sobie w różny – niestety nie zawsze dobry dla siebie – sposób. Czasem jest to obgryzanie paznokci, a czasem większe problemy, jak np. zaburzenia nastroju czy odżywiania. Dlatego tak ważne jest, aby młodzi ludzie w trudnych dla siebie sytuacjach otrzymywali wsparcie i zrozumienie ze strony rodziców.

Z czym mierzą się nastolatki

Nadmierna liczba zajęć i presja z nimi związana, zbyt duże oczekiwania i wymagania ze strony otoczenia.

Brak umiejętności radzenia sobie z niepowodzeniami i trudnościami. Wielu rodziców tak bardzo chce spełnić się w swojej roli, że usuwa wszelkie przeszkody z życia dzieci. Zapominają, że każde dziecko do rozwoju potrzebuje wyzwań, porażek i mierzenia się z frustracją.

Różne wydarzenia o charakterze straty, np. konflikty w domu, rozwód rodziców, choroba somatyczna, utrata przyjaciela, chłopaka, dziewczyny, a do tego zbyt mało uwagi, czasu i troski ze strony dorosłych.

Nieustanne funkcjonowanie w mediach społecznościowych – dostęp do siebie i do innych 24 godziny na dobę. Świadomość, że każda gafa czy wpadka widziana przez 2 osoby, w ciągu 2 minut za pomocą smartfona staje się znana całej społeczności szkolnej. To powoduje ogromną presję i poczucie, że jest się ciągle obserwowanym.

Niska samoocena, która wyraża się w słowach: „nie dam rady, to nie dla mnie, inni są lepsi”, a przy tym stawianie sobie nierealistycznych celów, zbyt wygórowanych wymagań. To jest pokolenie, które bez treningu wejścia na Gubałówkę od razu chce zdobyć Mount Everest i jest zaskoczona, że to nie wychodzi.

Pomijanie lub wręcz deprecjonowanie powodów do zadowolenia – świadczą o tym słowa „to było łatwe, każdy głupi by to zrobił”.

Okazuje się, że osoby dorosłe są mniej podatne na tego typu doświadczenia. Naukowcy z Uniwersyteckiego Centrum Medycznego w Nowym Jorku stwierdzili, że w momencie silnego stresu uwalnia się hormon zwany THP (allopregnanolonem). Jego zadaniem jest łagodzenie skutków stresu – działa jak środek uspokajający i po około pół godzinie już czujemy efekt. Jednak u nastolatków powoduje on efekt odwrotny. Zamiast łagodzić napięcie w mózgu nastolatka, dodatkowo je podnosi, powoduje większe napięcie. To między innymi dlatego, jak mówi Marek Kaczmarzyk, okres nastoletni potrzebuje szczególnej ochrony.

Jak reaguje organizm nastolatka

W sytuacji stresogennej – a jak wcześniej pisałam, nie brakuje ich w życiu nastolatka – jako pierwsze reaguje ciało migdałowate, które wyzwala hormony stresu. Pobudzone przez te związki chemiczne nadnercza produkują adrenalinę. Ciało przygotowuje się do reakcji na zagrożenie, bo tak ocenia każdą trudną sytuację. Co się wtedy dzieje?

Mocno bije serce.

Rozszerzają się naczynia krwionośne w kończynach dolnych i górnych, przygotowując ciało do ucieczki lub walki.

Układy trawienny, rozrodczy, odpornościowy, regeneracja tkanek przestają być zaopatrywane w dostateczna ilość tleniu i energii, które są przekazywane do mięśni, aby możliwość ucieczkę lub walkę. Dlatego działanie innych procesów w organizmie nie związanych z tym reakcjami jest odkładane na później.

Powiększają się źrenice, wyostrza wzrok.

Spada poziom odczuwania bólu na wypadek zranienia.

Ponieważ ciało migdałowate nastolatków jest słabiej kontrolowane przez niedojrzałe płaty czołowe niż u dorosłego, to w sytuacjach stresowych dzieci reagują większymi emocjami i trudniej im opanować gniew, złość czy strach.

Do emocjonalnego rozdrażnienia nastolatka przyczynia się też kortyzol, nazywany hormonem stresu. Warto wiedzieć, że naturalnie poziom kortyzolu zmienia się w ciągu doby. Jego najwyższe stężenie w ciele jest w godzinach porannych. Jest go wtedy więcej o 50-60% w organizmie niż popołudniu czy wieczorem. To wysokie stężenie kortyzolu jest nam potrzebne, aby obudzić nasze ciało do działania. Z drugiej strony właśnie dlatego rano jesteśmy bardziej podatni na rozregulowanie emocjonalne. Czasem wystarczy grymas, pytajny ton głosu, by doszło u nastolatka od wybuchu złości. Między innymi dlatego poranki w naszych domach bywają stresujące.

U nastolatków poziom kortyzolu jest trochę wyższy niż u osoby dorosłej. Szczególnie dotyczy to dziewcząt. Takie emocje jak np. smutek, zamartwianie się, niepokój, gniew, przeżywanie stresu wyraźnie są łączone z wyższym poziomem tego hormonu w organizmie. Na wyższy poziom kortyzolu wpływa też poczucie osamotnienia jakże częste u nastolatków. To dlatego samotność, zdrada ze strony przyjaciółki, chłopaka czy dziewczyny zwiększa niepokój i stres. Przedłużający się stres i brak wsparcia ze strony dorosłych mogą mieć dla nastolatków katastrofalne następstwa. Może to skutkować problemami psychicznymi w postaci depresji, zespołu stresu pourazowego czy uzależnieniami od substancji psychoaktywnych.

Źródła:

Mózg nastolatka. Frances Jensen i Amy Nutt. Wydawnictwo AB. Warszawa 2014.
Materiały z konferencji Nastolatki. Jak mówić i słuchać ,żeby się z nimi dogadać. Edukacja 2021.
Potęga obecności. Daniel Siegel, Tina Bryson. Wydawnictwo Mamania. Warszawa 2020.
Wypalenie. Jak wyrwać się z błędnego koła stresu. Emily i Amelia Nogoski. Wydawnictwo Czarna Owca. Warszawa 2020.

Marzena Jasińska
Trener, dyplomowany coach, doradca rodzinny. Od lat wspiera rodziców w konsultacjach indywidualnych oraz warsztatach psychoedukacyjnych. Swoją pracę opiera na filozofii Jespera Juula, założeniach Rodzicielstwa Bliskości oraz Porozumienia Bez Przemocy. Specjalizuje się w zakresie neurodydaktyki oraz uczenia się uczniów. Ekspert rozwoju osobistego, komunikacji, negocjacji. W swojej pracy zajmuje się także tematyką mediacji szkolnych, procesów grupowych, zarządzania zmianą w organizacji i zarządzania zespołem. Prywatnie mama dwóch dorosłych synów.